IMAMI GAZALi K.S.

Gercek adi Abū Ḥāmid Muḥammad ibn Muḥammad ibn Muḥammad al-Ṭūsī al-Shāfiʿī EL-Gazali

Farslı bir alim olan İmam Gazali, ruh psikolojisi ve siyaset ile ilgili pek çok eser geride bırakmıştır. Doğduğu ve büyüdüğü şehir olan, Tus’un tasavvufi açıdan o dönem zengin olması, Gazali’nin çalışmalarında önemli bir etkiye sahiptir. İmam Gazali’nin tasavvuf alanındaki bilgi ve birikiminde, hocası olan Ebu Ali Farmed’in etkisi oldukça fazladır. Geride bıraktığı tasavuffi eserler ve ilham veren hayatı ile İmam Gazali, ilimleri ikiye ayırarak Şeri ve Akli ilimler diye tevhit ilmi ve ameli ilimler, fıkıh ve ahlak ilimleri ile çalışma yapmıştır. İşte, İmama Gazali’nin hayatı ve eserleri…

İMAM GAZALİ HAYATI

İmam Gazali’nin asıl adı Muhammed bin Muhammed bin Muhammed bin Ahmed Tûsî, Gazâlî’dir. Batı dillerinde ismi Algazel’dir. Lâkabları, Hüccet-ül-İslam ve Zeyüddin’dir. Genel olarak El Gazali ve İmam Gazali isimleriyle tanınmıştır. İmam-ı Gazalî, bugün bir kısmı İran toprakları içinde kalan Horasan’ın Tûs şehrinde hicri 450 tarihinde (M. 1058) doğmuştur.

İlk öğrenimini Tus şehrinde Ahmed b. Muhammed er-Razikâni’den, daha sonra Cürcan şehrine giderek Ebû Nasr el-İsmaili’den eğitim görmüş daha sonra 28 yaşına kadar Nişabur Nizamiye Medresesi’nde ilim öğrenimi görmüştür. Babası fakir ve salih bir zattı. Âlimlerin sohbetlerinden hiç ayrılmazdı. Elinden geldiği kadar, onlara yardım ve iyilik eder ve hizmetlerinde bulunurdu.

Âlimlerin nasihatini dinleyince ağlar ve Allahü teâlâdan kendisine âlim olacak bir evlât vermesini yalvararak isterdi. Yün eğirip, Tûs şehrinde bir dükkânda satardı. Vefatının yaklaştığını anlayınca, oğlu Muhammed Gazali’yi ve diğer oğlu Ahmed’i hayır sahibi ve zamanın salihlerinden bir arkadaşına, bir miktar mal vererek vasiyet etti ve ona dedi ki:
„Ben kendim, âlim bir kimse olamadım. Bu yolla kemale gelemedim. Maksadım, benim kaçırdığım kemal mertebelerinin, bu oğullarımda hasıl olması için yardım etmenizdir. Bıraktığım bütün para ve erzakı, onların tahsiline sarf edersin!“
Arkadaşı vasiyeti aynen yerine getirdi. Babasının bıraktığı para ve mal bitinceye kadar, onların yetişme ve olgunlaşmaları için çalıştı.

Hocası İmam-ı Harameyn lakaplı Abdülmelik el-Cüveynî 1085 yılında ölünce Nişabur’dan Büyük Selçuklu Devleti’nin veziri Nizamülmülk’ün yanına gider. Nizamülmülk’ün huzurunda olan bir toplantıda verdiği cevaplarla diğer bilginlerden üstünlüğünü kanıtlayarak 1091 yılında Bağdat’taki Nizamiye Medresesi’nin Baş Müderrisliği’ne tayin edilir. Burada bilgisi ve edindiği öğrenci topluluğuyla kısa sürede ün ve saygınlık kazandı. İçine girdiği ruhsal bunalımın da etkisiyle Sûfizm’e yöneldi ve Ebu Ali Farmedi’nin etkisiyle bu alanda yoğunlaştı. Bu ilgi ve hac arzusuyla medresedeki görevini bırakarak 1095 yılında Bağdat’tan ayrıldı ve Şam’a gitti. Şam da iki yıl kaldıktan sonra 1097 yılında Hac’a gitti.

Hac sonrası Şam’a döndü ve buradan Bağdat yoluyla Tus’a geçti. Şam ve Tus’ta bulunduğu sürede uzlet yaşamı sürdü ve tasavvuf alanında ilerledi. Bağdat’tan ayrılışından on bir yıl sonra 1106 yılında Nizamülmülk’ün oğlu Fahrülmülk’ün ricası üzerine Nişabur Nizamiye Medresesinde tekrar eğitim vermeye başladı. Buradan kısa süre sonra Tus’a dönerek yaptırdığı Tekke’de müritleriyle birlikte Sûfi yaşamı sürdü. Gazzâlî 1111 (Hicri 505) yılında doğum yeri olan İran’ın Tus şehrinde vefat etti.

Eserleri

Gazali’nin, risale ve reddiyeleriyle birlikte 500’e yakın kitap yazdığı hakkında bilgiler vardır. Mısırlı bilim adamı Abdurrahman Bedevi yapmış olduğu araştırmalara göre Gazali’nin 457 adet kitap yazdığını belirtir. Ancak günümüze kadar ulaşan eserlerinin sayısı 75 tanedir.

1. İhya-u Ulumi’d-din: Gazali’nin en çok bilinen ve en büyük eseridir. Bu kitapta fıkıh ve tasavvuf konuları ele alınmıştır. Dört kısımdan oluşur. Kitap yazılışından bu yana İslam dünyasında çok okunan kitaplar arasındadır. Kitaba dair çeşitli şerhler de yazılmıştır.

2. El münkız mine’d Dalal: Bu kitabında hakikate nasıl eriştiğini anlatmakta ve bazı fırkaları inceleyerek tenkit etmektedir.
3. Makaasidü’l Felasife: Felsefeyi tenkit etmeden önceki incelemesidir.
4. Tehafütü’l Felasife: Aristo felsefesine tenkit amacıyla yazılmıştır.
5. El İktisad fi’l İtikad: Kitap, itikat konularını içerir.
6. Kimya-i Saadet: İman ve ahlaka ait konuları içerir.
7. El Kıstasü’l Müstakim ve Fedâih-ul-Bâtıniyye: Batınilere reddiye ve tenkit olarak yazılmıştır.
8. Bidayetü’l Hidaye; Din ve ahlak bilgilerini öğreten bir kitaptır. Birinci kısmında zahiri ibadet ve ahlak, ikinci kısmında kalbin itaat ve isyanı konusunu ele alır. Daha sonra göz, kulak, dil, cinsiyet uzuvları, eller ve ayakların güzel kullanılmasından söz eder. Son bölümünde kalbin ikiyüzlülük ve kibir gibi kötülüklerden temizlenmesi konularını anlatır.